BOŞANMAYA İLİŞKİN YABANCI MAHKEME KARARLARININ TANINMASI

GENEL OLARAK

Devletlerin yargı egemenliği ve bağımsızlığı ilkesinin bir gereği olarak, bir mahkeme kararı yalnızca verildiği ülkede hüküm ve sonuç doğurmaktadır.

Yabancı bir mahkeme kararı, verildiği ülkenin dışında kendiliğinden etki gösteremez. Yabancı bir mahkeme kararının verildiği ülke dışındaki başka ülkelerin hukuk sistemleri tarafından doğrudan kabul edilme, hüküm ve sonuç doğurma zorunluluğu bulunmamaktadır.[1]

Yabancı bir mahkeme kararının başka bir ülkenin hukuk sisteminde kabul edilmesi, hüküm ve sonuç doğurması için tanınması veya tenfiz edilmesi gerekmektedir.

Tanıma veya tenfiz davası, delillerin toplanarak usul hukuku ve maddî hukuk yönünden yargılama yapılan yeni bir dava değildir. Bu davalarda yabancı mahkeme kararının belirli koşullara uygun olup olmadığı incelenir.

Bu yazımızda özellikle boşanmaya ilişkin yabancı mahkemelerce verilen kararların hukuk sistemimizde tanınmasına ilişkin genel açıklamalara yer verilecektir.

BOŞANMAYA İLİŞKİN YABANCI MAHKEME KARARLARININ TANINMASI

Yabancı ülkede boşanmış bir Türk vatandaşı Türkiye’de boşanmış kabul edilmez ve boşanmadan doğan haklarını Türkiye’de kullanamaz.

Yabancı bir boşanma kararının Türk hukuk sisteminde kesin hüküm ve kesin delil etkisini gösterebilmesi için yetkili ve görevli Türk mahkemelerinde tanıma davası açılması ve mahkeme tarafından tanıma kararı verilmesi suretiyle yabancı boşanma kararının tanınması gerekmektedir.

MÖHUK m. 58 uyarınca “Yabancı mahkeme ilamının kesin delil veya kesin hüküm olarak kabul edilebilmesi yabancı ilamın tenfiz şartlarını taşıdığının mahkemece tespitine bağlıdır.”

Türk hukuku bakımından, yabancı boşanma kararlarının tanınması usulü, tenfizden ayrı olarak ve tenfiz ile birlikte tanıma olmak üzere iki türdür.

Tenfiz Talebinden Ayrı Olarak Tanıma Talebi

Önceden verilmiş bir yabancı boşanma kararının kesin hüküm veya kesin delil etkisi öne sürülmek suretiyle görülmekte olan dava sırasında tanıma talebinde bulunulabilir.

Ayrıca yabancı boşanma kararı kullanılarak Türkiye’de idari bir işlem yapmak için de ayrı bir dava açılarak tanıma isteminde bulunulabilir.

Örneğin daha önceden yabancı bir mahkemece verilmiş ve kesinleşmiş bir boşanma kararıyla evlilik sona ermiş olmasına rağmen, taraflardan birinin Türkiye’de yeni bir boşanma davası açması halinde diğer taraf kesin hüküm itirazında bulunarak görülmekte olan davada tanıma talep edebilmektedir.

Tenfiz ile Birlikte Tanıma Talebi

Yabancı boşanma kararında, boşanma dışında tenfize ilişkin nafaka, tazminat, mal rejimi, velayet gibi hususların da bulunması halinde tenfiz ile birlikte tanıma gerekmektedir.

Tenfiz, tanımayı kapsar niteliktedir. Zira, bir mahkeme kararının icrai etkiye kavuşabilmesi için öncelikle kesin hüküm etkisinin tanınması gerekmektedir.

Gerçekten de, yabancı boşanma kararları ile birlikte hükmedilen ve icrai etkiyi haiz velayet, nafaka, evlilik mallarının paylaşımı gibi kararların Türkiye’de uygulanması öncelikle boşanma kararının tanınmasına bağlıdır.

Bu sebeple, tenfiz isteminde bulunulduğunda mahkeme hem boşanmanın tanıma şartlarının taşıyıp taşımadığını hem de tenfize dair hususları inceleyecektir. Mahkemece tenfiz kararının verilmesiyle tanıma kararı da verilmiş olacaktır.

TANIMANIN KOŞULLARI

1.Tanımanın Ön Koşulları

MÖHUK m. 50/f. 1 uyarınca “Yabancı mahkemelerden hukuk davalarına ilişkin olarak verilmiş ve o devlet kanunlarına göre kesinleşmiş bulunan ilamların Türkiye'de icra olunabilmesi yetkili Türk mahkemesi tarafından tenfiz kararı verilmesine bağlıdır.”

MÖHUK m. 50/f. 1 hükmü uyarınca, tanımanın ön koşulları;

Yabancı mahkemelerden verilmiş bir ilamın olması,
Yabancı mahkemeden hukuk davalarına ilişkin olarak verilmiş bir ilamın olması ve
Yabancı mahkemece verilmiş olan ilamın o devletin kanunlarına göre kesinleşmiş olması gerekmektedir.
Tanıma isteminde bulunulan yetkili Türk mahkemesince ön koşulların bulunup bulunmadığı ön inceleme sırasında re’sen incelenecektir.

Ön koşulları sağlamayan tanıma talepleri için asıl koşulların incelemesine geçilmeyecek ve ön koşulların bulunmadığı tanıma talepleri reddedilecektir.

2. Tanımanın Asıl Koşulları

Yabancı bir mahkeme kararının tanınabilmesi için öncelikli olarak yukarıda sayılan ön koşulların varlığı araştırılır.

Söz konusu yabancı mahkeme kararında ön koşulların bulunduğu tespit edilirse, tanıma incelemesinin asıl koşullarına geçilir.

Ön koşulları sağlamayan yabancı bir mahkeme kararının asıl koşulları taşıyıp taşımadığı incelenmez. Asıl koşulların bazıları mahkemece re’sen incelenir, bazıları ise talebe ve itiraza bağlı olarak incelenir.

Yabancı bir mahkeme kararının tanımanın koşullarından birini bile taşımadığı yetkili Türk mahkemesince tespit edilirse, tanıma talebi reddedilir. MÖHUK m. 54 hükmünde tanımanın koşulları öngörülmüştür.

İlgili madde hükmü uyarınca tanımanın koşulları;

İlamın Türk mahkemelerinin münhasır yetkisine girmeyen bir konuda verilmiş olması,
İlamın dava konusu veya taraflarla gerçek bir ilişkisi bulunmadığı halde kendisine yetki tanıyan bir devlet mahkemesince verilmiş olmaması ve
Bu konuda davalının itirazda bulunmaması,
Hükmün kamu düzenine açıkça aykırı olmaması ve
Yine davalının itirazına bağlı olarak savunma hakkının ihlal edilmemiş olmasıdır.

TANIMANIN SONUÇLARI

Yabancı boşanma kararına Türk mahkemesince yapılan inceleme sonucunda, yabancı boşanma kararının MÖHUK m. 50’de öngörülen ön koşulları ve MÖHUK m. 54’de öngörülen tanıma koşullarını sağladığı tespit edilirse, Türk mahkemesince tanıma kararı verilir.

Tenfizden farklı olarak tanıma kararlarının sonucunda kararın icra etkisi doğmamaktadır. Kararın icra etkisi hariç, Türk mahkemelerince verilen tanıma kararı, Türk mahkemelerince verilen boşanma kararlarıyla aynı etkileri ve aynı hukuki sonuçları doğurmaktadır.

Türkiye’de tanınan bir yabancı boşanma kararı, karar sanki Türk mahkemelerince verilmiş gibi, kesin hükmün bütün sonuçlarını doğurmaktır.

Tanıma kararının verilmesiyle tarafların boşandığına dair bilgi, nüfus kütüklerine tescil edilecektir. Söz konusu tescil işleminden sonra, yabancı ülkede evlenip boşanan taraflar Türkiye’de evlenme ehliyetine tekrar sahip olabileceklerdir.

Önemle belirtmek gerekir ki tanınan yabancı boşanma kararı tanındığı anda değil verildiği ülke hukukuna göre kesinleştiği andan itibaren kesin hüküm etkisini doğurur. Bu durumda, örneğin yabancı ülkede gerçekleşen boşanmadan sonra bir eşin ölmesi söz konusu olursa karar henüz tanınmamış olsa dahi, diğer eş ölen eşin vefat tarihi itibariyle Türkiye’de de mirasçı olamayacaktır.

Yabancı mahkemelerce verilen boşanma kararlarının tanınması ve tenfizi hakkında detaylı bilgi ve hukuki destek için bizimle buradan iletişime geçebilirsiniz.

[1] DUYGU KAYNAKÇIOĞLU, EVLİLİĞİN SONA ERMESİNE İLİŞKİN YABANCI ADLİ VE İDARİ KARARLARIN NÜFUS KÜTÜĞÜNE DOĞRUDAN TESCİLİ, BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ. İSTANBUL, 2021